Werken aan mentale weerbaarheid

Kunnen managers baat hebben bij de aanpak van de Special Forces? Wie tijdens Kamp Waes enkel alfamensen zag die overleefden dankzij een ijzeren fysiek en dito discipline, heeft misschien wel de essentie gemist. 

Op ons congres in Milaan graaft expert in leiderschap David Ducheyne in gesprek met twee hoofdrolspelers naar de kern van de zaak. Het kijkcijferkanon Kamp Waes laat misschien anders vermoeden, maar de ex-Special Forces Stijn Swijns die wij ontmoeten is eerder wat schuchter en innemend dan assertief of macho. Al is zijn missie duidelijk: wat je doet, doe je best met de onvoorwaardelijke wil om te slagen. 

Zingeving
Daar draait het om in MissionMe, een nieuw bedrijf dat programma’s op maat rond leiderschap en persoonlijke coaching aanbiedt. (En jeugdkampen: zie kader). Wij verkennen het aanbod met Stijn Swijns en Ann Maes. Die laatste brengt haar expertise en ervaring in als militair psychologe bij de Belgische Luchtmacht. Ze fungeert er als mentale coach voor veeleisende functies zoals die van piloot of luchtverkeersleider. Om de associatie met Kamp Waes wat te doorbreken, wijst Ann Maes meteen naar de tweede pijler waarop de aanpak van MissionMe berust. “Het gaat niet alleen om de wil om te slagen en om elke dag een betere versie te zijn van jezelf. Het gaat ook om zingeving.” 

Zingeving? Die link zagen we niet meteen, maar de psychologe legt het verband. “In de Special Forces groei je boven jezelf uit, maar altijd als deel van het geheel. We helpen mensen groeien naar een rol waarin ze impact hebben. Hoe beter mensen de meerwaarde zien van hun talent in het grotere geheel, hoe meer ze zich verbonden voelen en hun inbreng ervaren als zinvol.”

“Daarom zijn de Special Forces geen kweekschool van alfa’s”, zo glimlacht Stijn Swijns. “De teamaanpak is erop gericht om alfa’s te laten samenwerken. Tijdens missies leven wij maanden samen in barre omstandigheden en dat creëert een band, maar geeft ook fricties. We werken aan vertrouwen. Het principe is dat iedereen gehoord wordt. En iedereen spreekt over zijn angsten, want angsten heeft iedereen.” 

Mentale weerbaarheid
Hoe denken Stijn en Ann dat te vertalen naar een bedrijfssetting? Stijn Swijns: “Net als bij de Special Forces hebben bedrijven te maken met individuen die door steile leercurves moeten. Zoals hen beginnen we met een mission planning, voeren we die missie uit en dan krijg je een ‘after action review’ (AAR).” De planning is wat theoretischer, de missie zelf is meer actie. “Neen, geen Kamp Waes-toestanden. We stretchen individuen, maar het hoofddoel is de groepscohesie.” Het programma is dus géén afvallingskoers. Stijn: “We creëren situaties waarin individuen misschien wankelen, maar steun krijgen van collega’s. Zo groeit een mindset van er samen door te geraken.” 

Al speelt de fysieke grens opzoeken wel een belangrijke rol. Ann Maes: “Tijdens mijn eigen opleiding als militair ben ik fysiek tot het uiterste moeten gaan. Je weet niet hoelang het zal duren en je lichaam doet pijn. Het stopt pas als je neervalt, maar ik ben nooit neergevallen. Dan ervaar je hoeveel je kan door mentale kracht. Dat trek je vanzelf door naar je dagelijkse leven.”

Mentale technieken
Vanuit haar expertise reikt Ann Maes ook technieken aan. In het leger gaf zij piloten tools mee om zo goed mogelijk te presteren. Denk bijvoorbeeld aan eenvoudige ademhalingstechnieken om stress onder controle te houden, maar ook visualisatietechnieken. Ann Maes: “Een leerling-piloot sluit de ogen en stelt zich de cockpit voor en doorloopt alle handelingen. Door zich zijn acties voor de geest te halen tot in detail, activeert hij dezelfde hersendelen als tijdens de echte actie. Dat geeft een leereffect. Visualisatietechnieken kun je ook gebruiken om jezelf klaar te maken om een bepaalde actie goed uit te voeren. In een bedrijf zou ik dat bijvoorbeeld toepassen voor iemand die voor een groep moet spreken: hij ziet zichzelf voor het podium, op het podium, neemt de microfoon en spreekt de eerste zinnen uit. Zo realiseer je ook een ‘recency’-effect. Hersenen hebben de neiging om het laatst gedane weer te doen. Daarnaast heb je ook nog technieken om beter te focussen en te ontspannen.”

Command & control
In het bedijfsleven groeit al jaren de overtuiging dat creativiteit en betrokkenheid gebaat zijn bij een leiderschapsstijl die niet berust op gezag en rang. Is dat verenigbaar met de methodiek van de Special Forces? Stijn Swijns: “Het Kamp Waes-format was op dat vlak wat misleidend. We moesten vijftien individuen heel snel klaarstomen. Dan moet je heel kort sturen. Maar in het courante werk met de Special Forces zijn brainstormsessies en betrokkenheid belangrijk voor een goede voorbereiding en voor een heldere taakverdeling. Trouwens, iedereen moet de rol van teamleader kunnen overnemen in functie van de opdracht. In chaotische situaties heb je niet zelden nood aan improvisatie. Een team moet snel kunnen schakelen, maar dan wel als team.” 

Ann Maes wijst erop dat er creativiteit nodig is bij de voorbereiding, maar wie zijn creatieve zelf op kritieke momenten uitleeft, brengt het team in gevaar. “Bij debriefing zijn kritische ingesteldheid en openheid voor nieuwe ideeën wel belangrijk. Het model van ‘command & control’ laat toe om in stresssituaties snel en adequaat te reageren. Bovendien is de commander vooral ook verantwoordelijk voor het welzijn van het team. Ook in het bedrijfsleven heb je bazen die ver van de werkvloer vooral druk zetten op mensen en kosten en efficiëntie nastreven. Maar je hebt er ook die hun medewerkers de mogelijkheden geven om doelen te halen. Als hun team die doelen niet haalt, dan kijken zij eerst zelf in de spiegel.”

Kader: De jeugd van tegenwoordig

MissionMe biedt ook jeugdkampen aan op maat van een generatie die vergroeid is met schermpjes en gsm’s. Ann Maes: “Ook hier is het uitgangspunt dat van de Special Forces: we werken aan de wil om te slagen in gestelde doelen. Daarom werken we rond wat ze willen in het leven en hoe ze zichzelf motiveren om dat ook te realiseren, hetzij op de korte of de lange termijn. We werken op zelfvertrouwen en op grenzen verleggen. We leren hen ‘coping tools’ aan om stress aan te kunnen en tegenslagen te verwerken.”

De oprichters van MissionMe gaan ervan uit dat de jongste generatie hyperbeschermd wordt. Ann Maes: “Het onderwijs mag geen punten meer geven, maar smileys. Gemiddelde scores zijn uit den boze, want wie er onder zit, voelt zich slecht. In de sportclub zit iedereen samen in de a-ploeg. Met alle gevolgen van dien als die generatie op de arbeidsmarkt komt. Want in het bedrijfsleven wordt wél afgerekend op resultaten. En dit kan hard aankomen bij jongeren die hier niet tegen gewapend zijn.”

Ook hier wijst MissionMe op de even belangrijke tweede pijler: samenwerken in een groter geheel. Ann Maes: “We willen hen zeker opnieuw leren samenwerken en elkaar helpen. Een derde pijler wordt zelfreflectie. Wie opgegroeid is in een omgeving die hen onvoorwaardelijk steunde en zowat alles oké vond, mist wel eens het vermogen tot zelfreflectie. Ben ik wel goed bezig? Kan ik niet veel beter dan dit?” (JC)