HET KLEINER GEHEEL - Omikron verslaan we individueel, niet collectief

In ‘Het Kleiner Geheel’ fileert Ralf Caers de actualiteit en zoekt hij uit wat we van het wereldtoneel moeten onthouden om ons eigen leven en werk beter te maken. Deze week: de heropening van de scholen.

Vandaag gaan de scholen weer open. Meestal is dat heuglijk nieuws, maar deze keer lijkt het wel alsof we aan het begin van het einde staan. De media zijn in de ban van omikron en zien onze kinderen als Chinese vrijwilligers die zijn aangeduid om als eerste ten strijde te trekken. Laten we dat alles eens bekijken vanuit het model van Vroom.

Volgens Vroom heb je drie dingen nodig om tot inspanning te komen: expectancy, instrumentality en valence. Expectancy betekent dat je gelooft dat je met je inspanningen het doel kan bereiken. De meest fundamentele keuze die we in de opbouw van het model zullen maken, is welk doel we eigenlijk willen bereiken. De media leggen vandaag (en eigenlijk al ongeveer de hele epidemie) de focus op de landelijke besmettingen, ziekenhuisopnames en overlijdens. In de aanloop naar de zomer van 2021 is daar het Rijk Der Vrijheid bijgekomen. We proberen dus om de pieken zo laag mogelijk te houden, zodat de zorg niet overbelast wordt en we iedereen kunnen blijven verzorgen. Dat zou het aantal overlijdens zo laag mogelijk moeten houden. Dat betekent meteen wel dat het doel extern komt te liggen.

Vanuit deze optiek betekent expectancy dat je gelooft dat je door het volgen van de maatregelen de cijfers omlaag kan krijgen. Dat was vroeger al een hele uitdaging, denk maar aan alle opmerkingen over het gebrek aan gezond verstand van de mensen. Maar nu lijkt het fatalisme nog een heel stuk groter. Omikron blijkt veel besmettelijker te zijn dan de deltavariant, die zelf al veel besmettelijker was dan het coronavirus waar het in maart 2020 allemaal mee begon. En we weten allemaal hoe succesvol we waren om de vorige golven te vermijden of bijzonder snel de kop in te drukken. Nu de scholen heropenen, voelen velen zich daarom machteloos. Ze zijn ervan overtuigd dat de besmettelijkheid zo groot is, dat hun kinderen sowieso besmet zullen raken en dat ze het virus vervolgens op de ouders en de grootouders zullen overzetten. De expectancy is in dit geval uiteraard zeer laag, wat niet aanzet tot het voorzichtig en beperkend gedrag dat de overheid van ons verwacht.

Instrumentality betekent dat je gelooft dat je de beloning zal krijgen als je het doel bereikt. Dat we dus allemaal veilig zullen zijn en het Rijk Der Vrijheid voor ons open gaat. Toen de deltavariant eindelijk onder controle leek, kwam omikron. Er wordt nu al geschreven over flurona en deltakron en volgens De Standaard kan de nieuwe vogelgriep zich ook op mensen overzetten. Het doet velen twijfelen of er zelfs na omikron wel een Rijk Der Vrijheid is en knaagt aan de instrumentality.

Valence betekent tot slot dat je de beloning waardevol vindt. Bij de eerste golf was #FlattenTheCurve een evidentie voor een grote meerderheid van de bevolking. Maar de pandemie duurt nu al zo lang dat meer en meer mensen lijken te twijfelen aan dat principe. Toen we in de eerste golf de beelden zagen van honderden patiënten aan de beademing, was het voor velen duidelijk dat we dit moesten afremmen. Een korte piek met veel doden leek een te hoge tol. Maar ondertussen weten we dat lange periodes van uitgestelde zorg ook tot slachtoffers leiden en het leven van miljoenen mensen beperken, terwijl velen van hen amper ziek zouden worden als ze besmet zouden raken. Gevoed door fatalisme lijkt ‘krachtig maar kort’ dan opeens schappelijker dan voorheen.

Door een verlies aan expectancy, instrumentality en valence lijkt de maatschappelijke focus uitgewerkt of zelfs contraproductief. Daarom wordt het belangrijk om de focus weer intern te leggen: bij je eigen gezondheid. Expectancy wordt dan ‘ik kan gezond blijven’, instrumentality wordt weer ‘als ik gezond ben voel ik me beter dan wanneer ik ziek ben’ en valence wordt weer ‘ik wil me graag goed voelen’. Uitspraken als ‘we gaan met samengeknepen billen de vijfde golf in’ dienen het fatalisme, niet de expectancy.

Laten we de komende weken dus focussen op onszelf en niet op de cijfers. Laten we ons gedragen alsof we risicopatiënten zouden zijn om ook deze golf gezond door te komen. Met alle goede inzichten over hoe we ons alsnog kunnen beschermen.

Ralf Caers is professor HRM aan de KULeuven, gastprofessor HRM aan de Ehsal Management School en de Universiteit Hasselt en zaakvoerder van de coachingpraktijk Passiemento.