Het kleiner geheel. De kunst van het onbelangrijk zijn

In ‘Het Kleiner Geheel’ fileert Ralf Caers de actualiteit en zoekt hij uit wat we van het wereldtoneel moeten onthouden om ons eigen leven en werk beter te maken. Deze week: #ikredlevens.

Dit weekend is me iets heel vreemd overkomen. Toen ik zaterdagavond door Instagram scrolde, zag ik dat enkele vrienden de hashtag #ikredlevens hadden gedeeld. Ik zou mezelf niet zijn als ik daar niets mee zou doen. Zondagmorgen belde ik hen dan ook op. Die gesprekken liepen zo:

“Zeg, een dikke proficiat he!”

“Euh, voor wat?”

“Ah, voor al die levens die je hebt gered, natuurlijk. Hoeveel heb je er kunnen redden?”

“Euh, geen idee. Alles ok met jou?”

Nu kan het aan mij liggen, maar ik had verwacht dat iemand die gisteren levens heeft gered, heel goed zou weten waarom hij vandaag telefoontjes krijgt en hoeveel mensen hij heeft gered. #ikredlevens is een waanbeeld dat ons doet balanceren op een wankel mentaal draagvlak en dat ons leidt naar het ‘imposter-fenomeen’. De realiteit is immers dat de meesten van ons geen levens redden. We zitten gewoon thuis bij onze partner en onze kinderen. Daardoor verspreidt het coronavirus zich trager en worden er waarschijnlijk minder mensen ziek. Dat is uiteraard belangrijk, maar niet hetzelfde. Het zijn deze verschillen tussen wat we onbewust wel weten en wat we bewust zeggen of doen, die ons straks het gevoel zullen geven dat we onszelf aan het bedriegen zijn. Hoe lang kunnen we onszelf immers serieus blijven nemen, als we voortdurend dingen zeggen waarvan we onbewust weten dat ze eigenlijk geen steek houden?

We lijken het erg moeilijk te hebben met het gevoel om onbelangrijk te zijn. Als we naar films kijken, dan associëren we ons vaak met de hoofdpersonages. Denk bijvoorbeeld maar aan de Hunger Games. Dan zien we ons eerder met pijl en boog naast Katniss Everdeen staan, dan dat we ons associëren met de duizenden toeschouwers die inzetten op wie er uiteindelijk zal overleven. We willen de helden zijn, en zeker niet de accountants, bakkers en beenhouwers die halverwege de film kansloos overhoop worden geschoten.

Maar in deze coronatijden zijn we net wel die toeschouwers. We staan aan de zijlijn terwijl zorgverleners de zieken verzorgen en politici samen met virologen de lijnen uitzetten die wij zonder nadenken moeten opvolgen. In dat verhaal zijn we onmachtig en dat vreet aan ons. We voelen een neiging om toch ons steentje bij te dragen, bijvoorbeeld door tips te gaan delen over thuiswerk op het internet en door onze mening over lockdownparties en coronaspuwers op alle mogelijke sociale mediakanalen te verkondigen. En hoe meer we dat doen, hoe vaker we ervaren dat er ook daar amper naar ons geluisterd wordt. Hoe slim en nuttig onze tips en meningen ook wel mogen zijn.

Het coronavirus stimuleert immers het mattheuseffect. Wie al een reputatie had in een domein dat nu voor de media belangrijk is, krijgt veel meer aandacht dan iemand die tot nu toe onbekend was. Ook al zegt die laatste precies hetzelfde. U heeft bijvoorbeeld ook al gemerkt dat u tegenwoordig bijna even goed kan antwoorden op de vragen die tijdens de journaals aan Marc Van Ranst worden gesteld. En toch zit hij altijd in de studio, zelfs al lijkt hij met zijn extreem rustige interventies tegenwoordig (vermoedelijk door een chronisch slaaptekort) eerder een boeddhistische monnik dan op een viroloog. U zit niet in die journaals, hoeveel u tijdens de voorbije twee weken ook geroepen heeft. Niet omdat uw antwoorden per se slechter zijn, maar omdat Marc Van Ranst gewoon gereputeerder is. Of met de woorden van George Orwell: alle mensen zijn gelijk, maar sommigen zijn meer gelijk dan anderen. En dat moeten we blijkbaar opnieuw leren aanvaarden.

Het gevoel van onbelangrijk te zijn voor de wereld, wordt vaak verward met het gevoel van onmacht. Maar dat klopt helemaal niet. We zijn vandaag immers wél bij machte om onze dichte cirkel te beïnvloeden. Volgens de regels van de overheid mag u bijvoorbeeld niet gaan wandelen met twee vriendinnen, maar wel met uw partner en uw twee kinderen. U moet anderhalve meter afstand bewaren van een vreemde, maar u mag wel tegen uw partner in de zetel zitten. Het is dan ook hier dat uw focus écht hoort te liggen. Want door voortdurend op uw hygiëne te letten, brengt u het virus niet binnen en maakt u uw geliefden niet ziek. #IkBlijfMijnHandenWassen. Door op te letten met uw humeur maakt u uw geliefden niet boos en houdt u de vrede in het huis. #IkBlijfVrolijk. Door op te letten met uw tijdbesteding op sociale media, lopen uw kinderen minder leerachterstand op en herinneren ze zich deze periode als een leuke tijd. #IkBlijfToppapa. Want in uw kot bent ú degene die de onbegrensde voordelen plukt van het mattheuseffect. Niet Katniss maar Carpe Diem, dus. Voor uzelf en voor de mensen dicht om u heen.

Ralf Caers is professor HRM aan de KULeuven, gastprofessor HRM aan de Ehsal Management School en de Universiteit Hasselt en zaakvoerder van de coachingpraktijk Passiemento.