Privacyverklaring

Chinese vrijwilligers voor de arbeidsmarkt

23 september 2019
Tekst
Jo Cobbaut

Zowel het federale als het Vlaamse regeerakkoord zou de invoering van een verplichte gemeenschapsdienst in het vooruitzicht stellen. Géén goed idee, zo concludeert studiewerk van onderzoeksinstelling HIVA (KU Leuven).

De regeerakkoorden verkennen denksporen als twee halve dagen per week verplichte en onbetaalde arbeid, op straffe van schorsing van de uitkeringen. Die gemeenschapsdienst zou zelfs deel uitmaken van een traject naar regulier werk.

Workfare

Onderzoek in het kader van de Leerstoel ‘Duurzame, rechtvaardige en zorgzame samenleving’ met de steun van Beweging vzw-ACV, toetste de idee en keek o.m. naar de Verenigde Staten, Australië en Groot-Brittannië. Daar bestaat de ‘workfare’ (work + welfare, of werk gekoppeld aan uitkeringen) al langer. Ook Nederland laat sinds de Participatiewet van 2014 zijn langdurig werklozen, gehandicapten, ouderen en bijstandscliënten klussen in ruil voor een uitkering of verzorging.

Voor wat hoort wat, niet?

Onze publieke opinie voelt zeker ook wat voor het principe ‘voor wat, hoort wat’. Maar in de praktijk duiken heel wat bezwaren op.

De Britse workfare is tot op heden het meest rigoureus onderzocht - met controlegroepen en meerdere meetpunten. Het netto-effect op de herinschakeling op de arbeidsmarkt is quasi nihil na twee jaar. De vraag is of dit opweegt tegen alle kosten en spanningen die de uitvoering van het programma met zich meebrengt.

Waarom workfare niet werkt

Dit minieme effect wordt toegeschreven aan een combinatie van factoren: voor sommige langdurig werklozen zal de gemeenschapsdienst inderdaad een stap naar herintegratie betekenen. Anderen krijgen eerder de valse indruk dat ze al aan het werk zijn en zoeken minder intensief naar betaald werk.

Wanneer geschoolde krachten gratis beneden hun scholingsniveau aan het werk gezet worden, worden ze opgezadeld met het stigma dat ze geen werk op hun eigen niveau aankunnen en verminderen hun kansen. Soms belet de gemeenschapsdienst hen zelfs om vorming te volgen of werk te zoeken.

Negatieve neveneffecten

De bovenvermelde effectmeting hield nog geen rekening met de negatieve neveneffecten op andere werkenden en werkzoekenden. "En die zijn er uiteraard", stellen de onderzoekers. "Minstens een deel van workfare-arbeiders doet werk dat anders door gewone betaalde werkkrachten verricht zou worden. Op die manier vernietigt de overheid meer werk dan ze creëert."

Bovendien ondermijnt dat gratis flexwerk de lonen en arbeidsvoorwaarden onderaan de arbeidsmarkt, aldus de auteurs. Daardoor dreigt het aantal werkende armen toe te nemen. Niet voor niets heeft de RVA zich tot op heden zelfs erg streng opgesteld voor (echt) vrijwilligerswerk door werklozen - precies uit vrees dat dit nefaste neveneffecten zou hebben op reguliere tewerkstelling.

Grootschalige verplichte programma’s voor jonge of langdurig werklozen (zoals workfare of vormingsplicht) leidden in het verleden tot lage kwaliteit - gewoon omdat de overheid nog minder dan de privébedrijven in staat is om voor honderdduizenden mensen tegelijk een passend aanbod te verzekeren.

Dwangarbeid?

Het concept vertoont juridische haken en ogen, concludeert de HIVA-studie. De Britse regeling werd al veroordeeld wegens disproportionele sancties, omdat de lijn tussen verplichte gemeenschapsdienst en dwangarbeid erg dun is. Een verplichte gratis werkprestatie waar de werkzoekende niet op voorhand voor getekend heeft - onder dreiging van sancties - kan onder de noemer dwangarbeid vallen.

Vakbonden en ngo’s hebben - met succes - werkzoekenden gesteund om zich tegen hun gemeenschapsdienst te verzetten en tegen de overheid te procederen bij sancties. Zij hebben een ware boycot georganiseerd (boycottwork-fare.org). "Het valt te verwachten dat ook de Belgische vakbonden en sociale organisaties zich niet onbetuigd zullen laten", aldus de Leuvense onderzoekers.

Betere maatregelen

De HIVA-studie oordeelt dan ook dat de verplichte gemeenschapsdienst geen evenwichtig idee is. Ze suggereert dat de overheid beter begint met de RVA-regelgeving voor vrijwilligerswerk te versoepelen en tegemoet te komen aan de verzuchting van werklozen om zich nuttig in te zetten in écht, vrij gekozen vrijwilligerswerk. "En laat haar daarnaast investeren in échte tewerkstelling en in kwaliteitsvolle ondersteuning van werkzoekenden."

Bron: Chinese vrijwilligers: nu ook in Belgie?, HIVA