Uit recente schandalen als de 'Panama Papers' en 'Luxleaks' is gebleken dat een goede omkadering en bedrijfscultuur op het vlak van klokkenluiders een absolute must zijn voor een onderneming. De gevolgen kunnen namelijk groot zijn. Een onderneming heeft er alle belang bij om de controle over een mogelijke klokkenluidersprocedure te behouden door zo snel mogelijk zelf het dossier te onderzoeken.
In de ogen van de burgers en de maatschappij kunnen klokkenluiders een belangrijke rol spelen bij het blootleggen van illegale activiteiten die niet alleen hun belangen schaden maar ook het algemene belang en het welzijn van de samenleving.
Ondanks de uitgebreide jurisprudentie van het Hof van Justitie van de Europese Unie bestaat er nog steeds geen algemeen juridisch kader voor klokkenluiders. De procedures op dit vlak hangen af van de nationale wetgeving en zijn vrij verschillend.
Bovendien bieden op dit ogenblik slechts tien EU-landen klokkenluiders volledige juridische bescherming (Frankrijk, Hongarije, Ierland, Italië, Litouwen, Malta, Nederland, Slowakije, Zweden en het Verenigd Koninkrijk). In de andere landen bestaat slechts een gedeeltelijke bescherming of geldt deze alleen voor specifieke sectoren of werknemerscategorieën.
Dit is ook het geval in België, waar tot voor kort alleen bij de overheid de verplichting bestond om over een klokkenluidersprocedure te beschikken. De wet van 31 juli 2017 voerde een klokkenluiderssysteem voor de privésector in zoals de Europese verordening inzake marktmisbruik uit 2014 dat voorschrijft. Maar deze wet geldt alleen voor financiële instellingen en voor al wie de FSMA op de hoogte brengt van een vermeende of reële inbreuk op de wet van 2 augustus 2002 door een financiële instelling.
Gezien het juridische vacuüm dat in België bestaat en het stijgende aantal klokkenluiders de jongste jaren, vinden steeds meer privébedrijven het zelf belangrijk dat ongepast gedrag intern kan worden gemeld. Zo willen ze vermijden dat klokkenluiders zich verplicht zien om zich tot het grote publiek of tot de media te wenden.
Op 23 april 2018 kwam de Europese Commissie met een nieuw voorstel voor een richtlijn die klokkenluiders in de EU beter moet beschermen[1]. De richtlijn wil bescherming bieden aan personen die illegale activiteiten willen melden waarvan zij op de hoogte zijn, ongeacht of het gaat om werknemers (of zelfs melders met wie de arbeidsrelatie nog niet begonnen is), zelfstandigen, aandeelhouders, bestuurders, directeurs, vrijwilligers, stagiairs en al wie onder de supervisie of leiding van aannemers, onderaannemers of leveranciers werkzaam is.
Volgens dit voorstel zullen ondernemingen (net als overheidsentiteiten) verplicht worden om interne kanalen en procedures op te zetten om meldingen van klokkenluiders te behandelen. De nieuwe wetgeving schrijft ook voor dat veilige communicatiekanalen moeten worden opgezet, zowel binnen de organisatie als met de overheid. Ze zal klokkenluiders ook beschermen tegen ontslag, terugzetting in rang en andere vormen van represailles, en zal de nationale overheden verplichten om burgers te informeren en de overheidsdiensten op te leiden inzake de aanpak van klokkenluiders.
Bij het opzetten van een meldingskanaal en een procedure zullen ondernemingen voorzichtig te werk moeten gaan. Ze zullen rekening moeten houden met diverse juridische aspecten (meer in het bijzonder het arbeidsrecht en de wetgeving inzake de bescherming van persoonsgegevens). Zo niet lopen ze het risico de verkregen informatie niet te kunnen gebruiken of de AVG te overtreden, wat hen op een boete kan komen te staan.
Op 16 april 2019 verklaarde het Europees Parlement zich na amendering akkoord met het voorstel voor de richtlijn dat de Europese Commissie op 23 april 2018 indiende. De ontwerprichtlijn zou in de herfst van 2019 door de Europese Raad moeten worden aangenomen. De landen van de Europese Unie krijgen dan twee jaar de tijd – tot 2021 dus – om de richtlijn in hun nationale recht om te zetten.
[1](‘Voorstel voor een richtlijn inzake de bescherming van personen die inbreuken op het Unierecht melden’ – COM/2018/218 final - 2018/0106 (COD)).
Verdoe jij ook te veel tijd met het opvolgen van alle nieuwtjes in je feed? No worries, wij verzamelen alles wat nieuw is in de hr-wereld. Al die nieuwtjes komen wekelijks in jouw mailbox terecht.
