Improviseren leidt naar gedeeld leiderschap zonder modder

Is er in jouw bedrijf plaats voor echte gesprekken, waar emoties er mogen zijn en mensen de olifant in de kamer benoemen? Improvisatietheater helpt om beter te communiceren, samen te werken en te leiden. Dat schrijft Nathalie Van Renterghem in haar nieuwe boek ‘Improviseren, Communiceren Zonder Voorschrift. “Improvisatietraining is zoals rehab: je leert los te komen van scripts.”

Denk je bij improvisatietheater aan expressiviteit, spitsvondigheid en snelheid? Dat éénzijdige beeld helpt Nathalie Van Renterghem meteen de wereld uit. “Wij leggen in improvisatietraining de nadruk op de beweging naar binnen. We focussen op verbinding en samenwerking. Dat vergt minder snelheid en meer vertraging.”

In professionele bedrijven en meetings associeer je improviseren vaak met stunteligheid en een gebrek aan onderbouw of een afwezige voorbereiding. Wat is de meerwaarde van improviseren in een zakelijke context?

“Ik erken die associaties. Er zijn talrijke situaties waarin je beter niet improviseert. Dan heb je vooral een goed plan nodig. De improvisatiemodus bestaat naast de scriptmodus. Improviseren doe je bij voorkeur in situaties waarbij het effectiever en rijker is dan een vermeend script te volgen. Feedbackgesprekken en slechtnieuwsgesprekken bijvoorbeeld: die zijn sterker en effectiever als er een spontane en authentieke interactie is. Je kan daar leidraden in volgen, maar geen scripts. Toch gedragen we ons vaak volgens die scripts en vrezen we ervan af te wijken. Improviseren is nieuwsgierig duiken in zo’n gesprek en eerder de mogelijkheden zien dan de hindernissen.”

Hoe ver staan we vandaag in de bedrijfswereld?

“Er is al een shift aan de gang: het belang van wendbaarheid en flexibiliteit neemt toe. Er mogen emoties en raakbaarheid zijn. Verhalen over toxisch leiderschap en grensoverschrijdend gedrag bereiken de oppervlakte. Het is tijd voor de echte gesprekken. Vaak is er nog de schijnbare laag van communicatie met daaronder de relationele, onuitgesproken, laag. Theater onthult de olifant in de kamer. We leren mensen in improvisatietheater om tegelijk te verzinnen en te handelen. Dat biedt jou de tools om het theater op de werkvloer authentieker te spelen.”

Je stelt dat improviseren de groeimindset bevordert?

“In improvisatietraining verzin je hier en nu een respons. Dat is op zich al groeien, want je vertrouwt op je creativiteit en sensitiviteit, zonder over een script te beschikken. We zoeken naar wat er extra kan werken, voorbij het binaire denken, voorbij de fixed mindset. We leren mensen hun blokkades te herkennen en ze af te werpen, minder te blijven hangen bij oordeel en zelfoordeel. De focus komt op verbinding te liggen. Je verplaatst jouw focus naar je partner, reikt uit en schenkt die persoon spelplezier. Improviseren dempt de bezorgdheid over het ego.”

België telt ondertussen meer dan een half miljoen langdurig zieke personen. Hoe kan improviseren de veerkracht versterken?

“Improviseren reduceert de interactiestress. Je reduceert er de taakgerichte belasting niet mee, wel de stress die gaat gepaard met de veronderstelling welk gedrag je dient te tonen op het werk. Die interactiestress is er voortdurend. Bijvoorbeeld iemand onderbreken tijdens een vergadering. Of passief wachten tot een presentatie afgelopen is. Er leeft angst om in relatie te gaan. Met improvisatietraining zet je jezelf bewust in interactiestress en je voelt dat het helemaal niet zo gevaarlijk is. Je ervaart de kracht van menselijke verbinding en geeft ruimte aan emoties.”

Wat is de opbrengst van improvisatietraining?

“Dagelijkse gesprekken verlopen effectiever. Er stroomt veel ruis op de communicatie weg. Nu stel je vast dat er taakgerichte en relationele fouten ontstaan omdat mensen onvoldoende luisteren en de dingen niet durven benoemen. Een ceo vertelde me over het gigantische risico wanneer mensen in zijn directieteam niet zeggen wanneer ze een voorstel slechts voor 80% begrijpen. Niemand wil gezichtsverlies lijden en toegeven dat ze 20% niet snappen.”

Merk je verschillen tussen mannen en vrouwen in de improvisatieworkshops? Durven vrouwen zich meer kwetsbaar opstellen?

“Nauwelijks tussen mannen en vrouwen. Eerder tussen jongere en oudere mensen. Jongeren durven zich sneller met overgave storten in de oefening. Hun ontvankelijkheid is hoger. De oefeningen zijn moeilijker naarmate de leeftijd stijgt. Improvisatietraining is als een rehab: je leert los te komen van scripts. Het gaat over toelaten. Wanneer je deurtjes waar roest op staat opnieuw opent, ontvouwen er zich vrijheid en spel.”

Is artificiële intelligentie een bedreiging voor improvisatietheater? AI levert ook creativiteit en ideeën op.

“Improvisatietraining gaat over de menselijkheid in interacties. Dat kan de technologie niet voor jou oplossen. Wanneer je niet meer weet te onderscheiden wat er van kunstmatige origine is, zal er meer nood ontstaan aan offline interactie. Bovendien ga je niet alleen met je hersenen in interactie, maar met al je lichamelijke zintuigen.”

Wat betekent improvisatietheater voor leiderschap?

“In gescript theater heb je een regisseur, repetities en een plan. Dat ontbreekt bij improvisatietheater. De creatie en uitvoering vallen er samen. Het leiderschap reist en roteert. Iedere speler kan de leiderschapsrol ten volle opnemen. Zoals in een zwerm vogels. Het moet helder zijn wie er op dat moment aan het stuur zit. Hoe duidelijker dat is, hoe beter voor de andere spelers. En je moet die rol instant weten los te laten. De shift maken van helder leiden naar met volle overgave volgen. Mijn kritiek op gedeeld leiderschap is dat iedereen een beetje leidt en een beetje volgt. Dat creëert modder. Je krijgt verhalen die niet helemaal doorbreken.”

Het nieuwe boek ‘Improviseren, communiceren zonder voorschrift’ van Nathalie Van Renterghem verscheen in april 2024 bij Uitgeverij Pelckmans.